E-PSYCHE: Wat is Perfectionisme? - Wanneer goed niet goed genoeg is.

Perfectionisme klinkt op het eerste gezicht als een deugd. Wie wil er nu geen hoge standaarden? Maar, wat als die standaard zó hoog ligt dat je er voortdurend onderdoor gaat? Wat als het nooit “goed genoeg” is, zelfs niet als anderen je bewonderen om je inzet?

Maar, wat is perfectionisme? In deze blogpost duiken we hier verder in en gaan we ook in over hoe het ontstaat, hoe je het herkent, en waarom het je meer kan kosten dan het oplevert, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek.

Wat is perfectionisme?

Perfectionisme is een persoonlijkheidstrek die gekenmerkt wordt door het streven naar foutloosheid, het stellen van buitensporig hoge eisen aan zichzelf, en het kritisch evalueren van eigen gedrag. Vaak gaat dit gepaard met de overtuiging dat fouten onaanvaardbaar zijn en dat succes gelijkstaat aan persoonlijke waarde.

Er zijn twee hoofdvormen:

• Adaptief perfectionisme: gericht op groei en motivatie, met realistische doelen.

  
  

• Maladaptief perfectionisme: verlammend, rigide, en gedreven door angst om te falen of anderen teleur te stellen.

  
  

De tweede vorm is vaak wat mensen bedoelen als ze zeggen “ik ben een perfectionist, en het zit me in de weg”.

Hoe ontstaat perfectionisme?

Perfectionisme ontstaat doorgaans niet uit het niets. Het is een combinatie van aangeboren gevoeligheden en omgevingsinvloeden. Factoren die kunnen bijdragen zijn:

• Ouders met hoge verwachtingen: of juist onvoorspelbare of afkeurende ouders.

  
  

• Bekrachtiging in de kindertijd: bijvoorbeeld lof die uitsluitend komt na uitzonderlijke prestaties.

  
  

• Cultuur en maatschappij: succesverhalen worden uitvergroot, fouten worden afgestraft of belachelijk gemaakt.

  
  

• Vergelijking met anderen: zeker via sociale media ontstaat er een vertekend beeld van wat “normaal” of “succesvol” is.

  
  

De onderliggende overtuiging die vaak ontstaat: “Ik moet perfect zijn om waardevol te zijn.”

Signalen van perfectionisme

Perfectionisme is niet altijd gemakkelijk te herkennen. Het vermomt zich vaak als “gewoon je best willen doen”. Enkele veelvoorkomende signalen vind je hier onder:

• Chronisch uitstelgedrag uit angst om niet perfect te presteren

• Overmatig controleren, herschrijven of corrigeren van werk

• Moeite met delegeren of samenwerken

• Slecht tegen kritiek kunnen, zelfs als die opbouwend is

• Gevoelens van falen, ondanks objectieve successen

• Een alles-of-niets-denken: “Als het niet perfect is, is het waardeloos”

• Overmatige focus op prestaties i.p.v. proces of groei

Als deze signalen enorm herkenbaar zijn, kan het wel eens zijn dat je de karaktertrek van perfectionisme bezit.

Wat zijn gevolgen van perfectionisme?

Hoewel perfectionisme op het eerste gezicht kan overkomen als iets positiefs, kan het op langere termijn behoorlijk uitputtend zijn. Mensen die maladaptief perfectionistisch zijn, leggen de lat niet alleen voor zichzelf extreem hoog, maar ervaren ook intense angst om fouten te maken of verwachtingen niet in te lossen. Deze interne druk gaat vaak gepaard met chronische stress, wat kan leiden tot mentale uitputting, concentratieproblemen en uiteindelijk burn-out.

Op emotioneel vlak ontstaat er een vicieuze cirkel: elk ‘tekortschieten’ wordt geïnterpreteerd als bewijs van falen, wat het zelfbeeld verder ondermijnt. In sommige gevallen ontwikkelt zich depressie of een gegeneraliseerde angststoornis. Ook in sociale context kan perfectionisme moeilijkheden veroorzaken; de voortdurende drang om alles perfect te doen kan leiden tot vermijdingsgedrag, uitstelgedrag, of conflicten met anderen wanneer hun verwachtingen niet overeenkomen met de eigen standaarden.

Heb je last van chronische stress? Neem dan zeker eens een kijkje naar onze blogs over stress onderaan deze blogpost!

Wat kun je aan perfectionisme doen?

Perfectionisme is hardnekkig, maar zeker niet onveranderbaar.

Een eerste stap is bewustwording: herkennen welke gedachten, overtuigingen of gedragingen voortkomen uit een perfectionistische drang.

Vervolgens kunnen psychotherapeutische technieken zoals cognitieve gedragstherapie helpen om die denkpatronen uit te dagen. Daarbij wordt onder andere gewerkt aan het relativeren van foutloosheid en het leren verdragen van imperfectie.

Acceptance and Commitment Therapy (ACT) biedt aanvullende strategieën, zoals het leren accepteren van ongemakkelijke gevoelens zonder erdoor meegesleept te worden, en het handelen in lijn met persoonlijke waarden in plaats van externe verwachtingen. In de praktijk betekent dit bijvoorbeeld durven kiezen voor rust of plezier, ook als het werk nog niet ‘af’ voelt.

Tot slot helpt het om stap voor stap gedrag te oefenen dat loskomt van perfectionistische automatismen, met mildheid voor jezelf wanneer het even niet lukt. Verandering vraagt tijd en oefening, maar het is absoluut mogelijk.

Tot slot

Perfectionisme is een dubbelsnijdend zwaard. Het kan je ver brengen, maar onderweg ook veel energie kosten en je van binnenuit uithollen. Door bewust om te gaan met je perfectionistische neigingen kun je leren het goede te behouden, en het verstikkende los te laten.

Merk je dat perfectionisme je belemmert in je dagelijks leven, werk of welzijn? Aarzel dan niet om hulp te zoeken. Bij E-PSYCHE kijken we samen naar waar je vastloopt en hoe je je veeleisende innerlijke criticus kunt ombuigen tot een meer steunende stem.

Wij staan klaar voor jou.