E-PSYCHE: Wat is een Paniekstoornis? Wanneer angst je overvalt.

Iedereen kent momenten van acute stress: je hart slaat sneller, je ademhaling versnelt, je wordt overvallen door een gevoel van onrust. Maar bij een paniekstoornis neemt die angst extreme proporties aan. Het gaat niet langer om een normale reactie op gevaar, maar om plotselinge, intense paniekaanvallen die als uit het niets lijken te komen, en die steeds meer het leven gaan beheersen.

Maar, wat is een paniekstoornis juist? Hoe ontstaat het en wat houdt het in stand? En meer belangrijk, hoe behandel je het? In deze blogpost vind je antwoorden op deze vragen!

Wat is een paniekstoornis?

Een paniekstoornis is een angststoornis die wordt gekenmerkt door herhaalde paniekaanvallen: korte episodes van intense angst, vaak gepaard met lichamelijke symptomen zoals hartkloppingen, ademnood, duizeligheid, misselijkheid of een gevoel van onwerkelijkheid. Deze aanvallen kunnen gepaard gaan met een overweldigende vrees om de controle te verliezen, gek te worden of zelfs te sterven.

De stoornis ontstaat wanneer iemand niet alleen paniekaanvallen ervaart, maar ook een aanhoudende angst ontwikkelt voor het krijgen van nieuwe aanvallen. Vaak gaat dit gepaard met vermijdingsgedrag, wat het dagelijks functioneren ernstig kan beperken.

Hoe ontstaat een paniekstoornis?

De ontwikkeling van een paniekstoornis is zelden eenduidig. Meestal is het een samenspel van biologische, psychologische en contextuele factoren:

• Biologisch: Erfelijke kwetsbaarheid, overgevoeligheid van het autonome zenuwstelsel, en verstoorde neurotransmittersystemen (zoals serotonine, GABA en noradrenaline) kunnen bijdragen.

  
  

• Psychologisch: Mensen met een paniekstoornis hebben vaak een verhoogde interoceptieve gevoeligheid: ze zijn sterk gericht op lichamelijke sensaties en interpreteren deze sneller als gevaarlijk.

  
  

• Stressvolle gebeurtenissen: Levensveranderingen (verlies, ziekte, burn-out, overbelasting) kunnen een eerste paniekaanval uitlokken.

Uitlokkende en instandhoudende factoren

De eerste paniekaanval ontstaat vaak in een stressvolle of vermoeiende periode. Soms is er een duidelijke aanleiding, maar vaak komt het "uit het niets", wat het extra beangstigend maakt. Verder houdt een paniekstoornis zichzelf vaak in stand via verschillende factoren, zoals:

• Angst voor angst: De herinnering aan de aanval creëert een vicieuze cirkel van hyperalertheid.

  
  

• Lichamelijke focus: Normale sensaties (zoals hartslag of ademhaling) worden verkeerd geïnterpreteerd als gevaar.

  
  

• Vermijding: Situaties waarin een aanval zou kunnen optreden (bv. drukke plekken, openbaar vervoer) worden vermeden. Dat voorkomt correctie van de angst en versterkt het probleem.

  
  

• Veiligheidsgedrag: Denk aan altijd water bij je hebben, dicht bij een uitgang zitten, of nooit alleen zijn, dit zijn gedragingen die de angst bevestigen in plaats van uitdagen.

Het verschil tussen een paniekaanval en een paniekstoornis

Het ervaren van een paniekaanval wilt niet meteen zeggen dat je een paniekstoornis hebt. Zo is een paniekaanval een plotselinge, intense golf van angst die vrijwel iedereen wel eens kan ervaren. Dit kan gebeuren in stressvolle situaties, bij vermoeidheid, of tijdens spannende momenten zoals een presentatie of een moeilijke confrontatie. De aanval duurt meestal slechts enkele minuten en verdwijnt vanzelf weer.

Een paniekstoornis gaat echter verder dan een losse paniekaanval. Bij deze stoornis komen de aanvallen herhaaldelijk en vaak onverwacht voor, zonder duidelijke aanleiding. Daarnaast ontstaat er een aanhoudende angst om opnieuw een paniekaanval te krijgen, wat leidt tot voortdurende zorgen en spanning. Door deze angst gaan mensen vaak situaties vermijden waarin zij denken dat een aanval zou kunnen optreden, zoals drukke plekken of openbaar vervoer. Dit vermijdingsgedrag beperkt het dagelijks functioneren en kan de kwaliteit van leven flink aantasten.

Kortom, terwijl een paniekaanval een op zichzelf staand verschijnsel is, is een paniekstoornis een patroon van herhaalde aanvallen en bijbehorende angst en gedragsveranderingen die het leven aanzienlijk beïnvloeden. Het is belangrijk dit verschil te begrijpen, omdat het bepaalt wanneer professionele hulp nodig is.

Wat helpt bij paniekstoornis?

Gelukkig is paniekstoornis goed behandelbaar. Het herstel begint vaak met inzicht in wat er gebeurt en de bereidheid om de confrontatie aan te gaan met de angsten.

Cognitieve gedragstherapie (CGT) is de bewezen effectieve behandelmethode. Hierbij wordt gewerkt aan het herstructureren van catastrofale gedachten rondom paniek en het geleidelijk blootstellen aan lichamelijke sensaties die paniek oproepen (interoceptieve exposure). Ook wordt vermijdingsgedrag systematisch afgebouwd, zodat de angst niet langer het leven beheerst.

Verder speelt psycho-educatie een belangrijke rol: door beter te begrijpen wat paniek precies is, vermindert de angst voor de angst zelf. Weten dat een paniekaanval doorgaans binnen tien minuten piekt en vanzelf afneemt en niet levensbedreigend is, kan al rust geven.

Daarnaast kunnen ademhalingsoefeningen en ontspanningstechnieken helpen om lichamelijke spanning te verminderen. Belangrijk is dat deze technieken niet worden ingezet als een manier om paniek te vermijden, maar als een middel om spanning beter te leren verdragen.

In sommige gevallen kan ook medicatie worden ingezet, zoals selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI’s). Deze worden meestal gecombineerd met therapie en zijn vooral geschikt bij ernstigere klachten. Benzodiazepines worden vanwege het risico op afhankelijkheid afgeraden maar kunnen op korte termijn ingezet worden. Bespreek dit met je huisarts en/of psychiater voor meer informatie.

Conclusie

Paniekstoornis is een ingrijpende angststoornis die het dagelijks leven ernstig kan beïnvloeden. Het is belangrijk om het verschil te begrijpen tussen een incidentele paniekaanval en een stoornis waarbij herhaalde aanvallen en aanhoudende angst centraal staan. Door de juiste behandeling, zoals cognitieve gedragstherapie, psycho-educatie en in sommige gevallen medicatie, kunnen de symptomen effectief worden verminderd en de controle over het leven teruggewonnen. Het erkennen van de problematiek en het zoeken van professionele hulp is de eerste stap naar herstel.

Paniekstoornis is geen teken van zwakte, maar een behandelbare aandoening waarbij hoop en verbetering altijd binnen bereik zijn.

Wij bij E-PSYCHE staan klaar voor jou.